CALEPINO (Ambrósio).— DICTIONARIVM, // QVANTA MAXIMA FIDE AC DILIGENTIA ACCVRATE // emendatum, & tot recèns factis accessionibus ita locupletatum, vt iam // THESAVRVM LINGVÆ LATINÆ quilibet polliceri sibi audeat. // ‘Adiectæ sunt Latinis dictionibus Hebrææ, Græcæ, Gallicæ, Italicæ, Germanicæ, // Hispanicæ, atque Anglicæ’; // Item Notæ, quibus longæ, aut breues syllabæ dignoscantur. // ‘Præter alia omnia, quæ in hunc, vsque diem fuerunt addita, præcipuè à’ IOANNE PASSERATIO, // ‘olim in principe Academia Parisiensi Eloquentiæ Professore Regio’, // Accesserunt etiam insignes loquendi modi, // lectiores etymologiæ, antitheta, translationes, emendationes, // adagia ex optimis quibusque auctoribus decerpta. // ‘Deinde magna sylua nominum, tum appelationorum, tum propriorum, vt virorum, mulierum, sectarum, populorum, // Deorum, siderum, ventorum, vrbium, marium, fluuiorum, & reliquorum, vt sunt vici, promontoria, stagna, // paludes, &c. ita vt omnibus alijs, quæ hactenus prodiêre, incredibili & rerum & verborum // numero sit locupletius, quod videndum notæ consepientes || || exhibent’. // Pro operis coronide adiectum est Supplementum ex Glossis ISIDORI, // ‘Adornatum à R. P.’ IOANNE LVDOVICO DE LA CERDA, ‘Societatis’ IESV. // EDITIO NOVISSIMA. // [Gravura aberta em chapa de cobre) // LVGDVNI, // Sumptibus Hæred. PETRI PROST, PHILIPPI BORDE, // & LAVRENTII ARNAVD. // ‘M. DC. XLVII’. // CVM PRIVILEGIO REGIS. 2 vols. In-fólio de XII págs. prels. inums., 959-I e 855-I págs. E.
Frontispícios impressos a negro e vermelho adornados de uma belíssima gravura em cobre de laboriosa composição alegórica; a folha imediata ao frontispício do primeiro volume traz a dedicatória da obra, continuada na folha seguinte, a D. João Luís de Faucon, dedicatória encimada por um belíssimo e grande brasão de armas que ocupa quase metade da página. Composição cuidada a duas colunas por página.
Célebre e importante dicionário, com múltiplas edições publicadas, umas vezes em sete línguas, outras vezes em oito, sendo a edição que temos presente em oito. Palau não deixa de referir que todas as edições publicadas contemplavam a castelhana.
A «Grande Enciclopédia Portuguesa e Brasileira,» na rubrica dedicada a Calepino, sintetisa: “Erudito e lexicógrafo italiano (1435-1511). Era frade agostinho e tôda a sua vida foi dedicada à composição do célebre ‘Dicionário das línguas latina e italiana’ (1502), ‘considerado na época como resumo da ciência universal’”; O «Dicionário Literário» de González Porto-Bompiani regista que a importância da obra de Calepino “radica en haber puesto por primera vez en manos de todos el gran tesoro de la lengua madre de la civilización moderna, indicando con aproximada precisión el valor léxico de cada vocablo; de ese modo la cultura, ni que sea en forma divulgadora, no es ya refinado conocimiento de humanistas, y de religiosos educados en los cenobios, sino que abre sus puertas a cuantos quieren con método y disciplina escolástica aprender palabras y construcciones de los clásicos latinos. Imitado ampliamente incluso por extranjeros, este ‘Diccionario’ ha demonstrado ser un buen instrumento de la ciencia; y hasta los inicios de los nuevos conocimientos filológicos de la edad moderna conservó su puesto, especialmente por la refundición del latinista paduano Iacopo Facciolati (1682-1769), publicada en 1772. Aunque ampliamente superado por los trabajos filológicos de los franceses Étienne y del italiano Forcellini, este primer vocabulario conservó su carácter de primera vulgarización escolar, incluso en el nombre de «calepino».”
Belas e bem executadas encadernações inteiras de finíssima pele, novas, com as lombadas decoradas de ferros a ouro em casas fechadas. À parte pequenos restauros marginais, o exemplar está em perfeito estado de conservação, o que raramente acontece em obras de tão aturada consulta.